Chyba w każdym domu znajdzie się szuflada, w której trzymamy leki. Okresowy przegląd pokazuje, że w dużej części są to leki przeterminowane. Ponieważ lekarstwa są małych rozmiarów, aż korci, aby wyrzucić je do kosza na śmieci z odpadkami zmieszanymi albo plastikiem lub spłukać je w toalecie. Nic bardziej błędnego: lekarstwa są małe, ale zniszczenia, które mogą wywołać w naturze – olbrzymie!

Jak pozbyć się przeterminowanych leków?

Lekarstwa są różne, ale w każdym przypadku, przeznaczone są dla konkretnej osoby w związku z jej konkretnym stanem. Zawierają rozmaite substancje nieprzeznaczone dla innych osób, zwierząt czy roślin. Kiedy przedostaną się do wód lub gleby mogą bardzo poważnie zaszkodzić zwierzętom czy innym ludziom. Trzeba zdawać sobie sprawę z tego, że chemikalia zawarte w lekarstwach działają bardzo szkodliwie i to przez wiele lat po uwolnieniu ich do środowiska.

Antybiotyk nie zawsze jest pożyteczny

Szczególnie niebezpieczne są antybiotyki, leki hormonalne (na przykład środki antykoncepcyjne) oraz środki przeciwbólowe (m.in. zawierające diklofenak). Oczywiście nie zawsze jest tak, że obecność lekarstw w środowisku spowodowana jest celowym wyrzucaniem lekarstw do wody lub do śmietnika: częściowo szkodliwe substancje przedostają się do środowiska z odchodami ludzkimi. Na to nic nie poradzimy, jednak możemy zrobić bardzo wiele, aby przynajmniej nie nasilać tego zjawiska.

Problem jest szczególnie istotny w Polsce, bowiem należymy do nielicznych społeczeństw, w których branie leków ponad miarę jest szczególnie popularne. Z badań przeprowadzonych w 2017 roku wynika, że Polska zajmuje drugie miejsce w Europie (po Niemcach) pod względem wydatków na leki bez recepty! Wydajemy na te specyfiki więcej niż Brytyjczycy, których jest wszak blisko dwa razy więcej, niż nas. A ponieważ jako społeczeństwo starzejemy się, można zakładać, że wraz z wiekiem konsumpcja leków będzie rosła, a więc problem może nabrzmiewać.

Ryby nie lubią lekarstw przeznaczonych dla ludzi

Szacuje się, że przemysł farmaceutyczny stosuje aż 3 tysiące rozmaitych substancji do produkcji leków. Nie wszystkie udaje się skutecznie wychwycić w oczyszczalniach ścieków lub wyizolować na w sortowniach odpadów. Kiedy leki przedostają się do wody, najbardziej cierpią na tym ryby: na łamach specjalistycznego czasopisma „Science” ukazały się wyniki badań, wskazujące na to, że substancje psychotropowe przedostające się do wód nawet w minimalnych ilościach zauważalnie zmieniają zachowanie ryb: stają się mniej ostrożne i narażają się na niebezpieczeństwa zarówno pojedynczo, jak w ławicach.

Lekarstwa przedostające się do wody mają także negatywny wpływ na zdrowie ludzi. Zajmujący się tym problemem naukowiec, Francesco Bregoli z Instytutu Edukacji Wodnej w Delftach, w Holandii, wskazuje, że szczególnie niebezpieczny poziom osiągnęła obecność w wodzie pozostałości leków przeciwbólowych, antybiotyków, hormonów, psychotropowych i antyhistaminowych.

Wskaźnikiem służącym naukowcom do określenia poziomu obecności resztek lekarstw w wodzie jest popularny lek przeciwzapalny diklofenak,  którego łącznie na całym świecie kupuje się 2,4 tys. ton rocznie, a z czego kilkaset ton się marnuje. Oczyszczalnie ścieków są w stanie wychwycić jedynie około 7 proc. diklofenaku. Zdaniem naukowców stężenie diklofenaku powyżej norm europejskich można stwierdzić w 10 tysiącach rzek na całym świecie.

Na szczęście w Polsce woda w kranie jest bezpieczna

W Polsce obecność farmaceutyków w wodzie obecnie nie zagraża zdrowiu ludzi, jednakże, jak informuje Joanna Kopczyńska, Zastępczyni Prezesa Wód Polskich ds. Zarządzania Środowiskiem Wodnym – ich stężenie może mieć wpływ na różnorodność biologiczną. Warto jednak mieć świadomość, że nasze bezpieczeństwo sporo kosztuje: w ostatnich latach (od 2004 roku) samorządy polskie zmodernizowały oczyszczalnie ścieków inwestując w infrastrukturę ponad 60 miliardów złotych.

Aby problem nie zaczął nabierać niekorzystnych dla nas rozmiarów, warto bardzo poważnie podchodzić do kwestii utylizacji niepotrzebnych lekarstw.

Jeśli zatem nie wolno wyrzucać lekarstw do śmieci lub spłukiwać w toalecie, to co robić?

Każda gmina radzi sobie w mniej więcej podobny sposób, ale jeśli chcesz go poznać szczegółowo, zajrzyj na stronę internetową swojej gminy. Na przykład Związek Międzygminny GOSPODARKA ODPADAMI AGLOMERACJI POZNAŃSKIEJ, podaje wykaz aptek, które przyjmują niepotrzebne specyfiki. Wiele gmin dzieli się też informacjami o tym, w jakiej formie należy pozbywać się farmaceutyków, a więc ustala, że można w taki sam sposób traktować leki na receptę, jak i te bez recepty czy inne wyroby medyczne oraz suplementy diety. Z reguły przyjmowane są leki w dowolnej formie i opakowaniu (w blistrach, w buteleczkach, w tubkach itp.) aczkolwiek bez kartonika i ulotek, bowiem te mogą bezpiecznie wylądować w pojemniku na makulaturę.

Do pojemników na zużyte lekarstwa nie należy także wyrzucać zużytych igieł i strzykawek, termometrów rtęciowych czy wykorzystanych środków opatrunkowych.

Tak więc generalna zasada jest niezwykle prosta: jeśli masz niepotrzebne lekarstwa, zabierz je z sobą przy okazji najbliższej wizyty w aptece.

Jeśli z jakiegoś powodu takie rozwiązanie ci nie odpowiada, możesz także udać się do gminnego PSZOK lub MSZOK. Co to takiego? PSZOK to Punkt Selektywnego Zbierania Odpadów Komunalnych, zaś MSZOK to Mobilny Punkt Selektywnego Zbierania Odpadów Komunalnych. Te drugie na ogół przyjmują właśnie wspomniane wyżej stłuczone termometry rtęciowe.

Przy okazji: kiedy udajemy się do PSZOKu lub MSZOKu warto od razu zrobić przegląd różnych szuflad i zakamarków domowych i zabrać ze sobą także zużyte baterie i akumulatory, igły, strzykawki, przeterminowane leki, farby i rozpuszczalniki oraz opakowania po nich, świetlówki, żarówki, chemikalia, środki ochrony roślin, kwasy, alkalia, odczynniki fotograficzne i detergenty.

Przepisy przeciwko niefrasobliwemu wyrzucaniu leków

Działanie punktów odbioru niepotrzebnych lekarstw jest uregulowane prawnie, w Ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Na tej podstawie w gminach wyznaczone są apteki przyjmujące lekarstwa. W wielu aptekach po prostu wystawione są pojemniki, do których można składać lekarstwa, a ich utylizacją zajmuje się personel apteki.

Ministerstwo zdrowia ponadto informuje, że pojemniki na przeterminowane lekarstwa znajdują się także w niektórych urzędach, przychodniach bądź szpitalach. Jeśli apteka bądź punkt apteczny chce prowadzić zbiórkę przeterminowanych leków, wystarczy, że zgłosi się do urzędu gminy. Urząd zapewni wywóz i utylizację leków zgodnie z ustawą o odpadach, a więc na podstawie elektronicznej karty przekazania odpadów, która zapisana jest w elektronicznej Bazie Danych Odpadowych.

Powyżej przedstawiliśmy sporo argumentów na rzecz odpowiedzialnego podchodzenia do kwestii niepotrzebnych leków. Niemniej, warto wiedzieć, że wyrzucanie lekarstw w każdy inny sposób, jest sprzeczne z prawem. Niektóre gminy zarządziły wręcz wprowadzenie kar załamanie przepisów w tym względzie.